Tractatus Logico-Philosophicus bir mantık kitabı ya da özgün bir felsefe yapma şekli gibi görünür. İçsel kuruluşu, ayrıksı-ciddiyeti Tractatus‘u özgün yapmaz. Tractatus‘un özgünlüğü akademik ciddiyetsizliği ciddi şekilde alaya almasından gelir. Tractatus şeyleri olduğu gibi bırakıp hiçbir felsefi problemi çözme yoluna gitmez, üstüne üstlük filozofa görev biçer: “Dil, dünyanın temsilidir” tümcesini düşüncenin merkezine çeker ve Dil ve Dünya tekabülü için mantığa yer açmayı salık verir.
1* Dünya, olduğu gibi olan herşeydir.
1.1 Dünya olguların toplamıdır, şeylerin değil.[1]
1.11 Dünya olgular yoluyla belirlenir ve şu yolla ki, bu, bütün olgulardır.
1.12 Çünkü, olguların toplamı, neyin olduğu gibi olduğunu, aynı zamanda da bütün nelerin olduğu gibi olmadığını belirler.
1.13 Mantıksal uzam içindeki olgular, dünyadır.
1.2 Dünya olgulara ayrılır.
1.21 Biri olduğu gibi olabilir ya da olmayabilir, bütün geri kalanlar ise aynı kalabilir.[2]
TLP.’ deki “1” ile başlayan önermelerin felsefi açınımları:
Tractatus mantıksal dizilim [hiyerarşi] içerir. Tractatus Mantık’ın Wittgenstein’ın ağzından kendisini vazetmesidir.[3]
Wittgenstein 1 ibareli (ilk) önermede Dünya [doğa]nın sınırlarını çizip, formülize ediyor ve tasarımlıyor; bu sayede Dünya’nın belirlenmesinin önünü açıyor ve onu mantık biliminin bağlamlarına konumlandırıyor. Ayrıca ontolojik-realizm ile Dünyanın [doğanın] kendiliğinden yola çıkarak iç işleyişine atıflar yapıyor. Wittgenstein, doğayı işleten bir öznenin ya da metafizik bir hareket ettiricinin olanaksızlığına işaret ediyor. Dünya kendi gerçekliğinin işleyişine sahiptir: yasa [logos] vardır; logos gerçek ve açıktır. Wittgenstein dünyayı metafizik alandan sıyırmak istiyor. Tractatus’taki Logos vurgusu ‘başka bir şeyin vesilesi ile’ varlığın olamayacağının izlerini sürüyor.
Dünya mantıksal bir mekandır: Dünya mantıktır.
Dünyanın kuruluşu onun sınırlarını da belirlemektedir. Olgusal bağlamların sınırladığı Dünya normal olarak ilişkisellik [bağlar] içinde devinir-durur.[4] Atomcu-pozivitist[5] bir yaklaşım dikkat çekiyor 1.1’de arkhe [ἀρχή] arayışı ön plana alınır: Thales,[6] Demokritos, Herakleitos[7], Pythagoras, Anaxagoras’a kadar uzanan antik Yunan felsefesine göndermeler bulunur.
1.11 Dünyanın hareketliliği zorunludur çünkü logosa tabidir. İlişkisellikler dolayısıyla belirlenişi de rastlantısal değildir. Dünya ilişkiselliklerin gerçekliğinde kendisini belirler.
1.12, Dünyanın ne olduğu ve ne olmadığıyla alakalıdır. Bir şeyin ne olduğunu bilmek onun ne olmadığını da bilmektir. Filozof burada totolojiye[8] başvurup 1.11’e gönderimde bulunuyor. Olgunun önemine işaret ediyor. Olgunun Dünyanın nasıllığıyla yakından ilgili olduğunu dile getiriyor. “Dünya vardır” demek başka bir dünyanın olma olasılığını yok eder. Var olan vardır söylemi 1.11’e gönderir ve biricik mekânın dünya olmasını zorunlu kılar.[9] Dünya gerçek mekandır ve onun dışında bir şey yoktur. Ne varsa Dünya-da-dır. Neyi arıyorsak Dünyada aramalıyız.
Dünya varsa vardır.
1.13 Wittgenstein “mantıksal mekân” kavramıyla ontolojiden epistemolojik alana doğru geçiyor. Tablo yavaş yavaş genişliyor.
1.2 Dünya gerçekten varolanlara ayrılır ya da çözülür. Analitik bakış açısı.
1.21 Herhangi bir varolanın yok olması Dünyayı etkilemez. Tersi durumda Dünya belirleyici mekân olduğu için yok olursa varolanların varlığı mümkün değildir. Dünya varolanların vardığı yerdir. Varolanın varlığı dünyanın varlığıyla mümkündür. Tümel yoksa tikel de yoktur. Dünya ve varolan ilişkiselliği “eşitler arası birinci” prensibine göre konumlandırılır. Dolayısıyla Dünya ve varolana eşit ama önem bakımından üstündür.
Can Murat Demir
Dipnotlar
[1] “Die Welt ist die Gesamtheit der Tatsachen”
[2] Wittgenstein, Ludwig, (2013), Tractatus Logico-Philosophicus, (Çev. Oruç Aruoba), İstanbul: Metis Yayınları.
[3] Totoloji TLP’deki biricik yöntemdir. Wittgenstein totolojiyi önermelerini serimlemede ustaca kullanır. Aziz Yardımlı şunları söyler: “1.1 bir fetva gibi başlar. Bir çıkarsama, tanıtlama, aklama söz konusu değildir” https://azizyardimli.com/2016_2017_mg_af/adlar_ludwig_wittgenstein.html.
[4] Herakleitos’un “savaşım”ına atfen.
[5] Demokritos’a atfen.
[6] Önerme Thales’in “Dünya suların toplamıdır” önermesini andırır. Wittgenstein ısrarla antiklere dönme ilklere başvurma eğilimindedir.
[7] “ta panta” söylemiyle ilişkili olabilir: “panta dia panton”, Her şeyi her şeyle yönetmek.
[8] “Dünyanın mantığı totolojilerde gösterilir” (6.22). Aziz Yardımlı’ya göre, “Wittgenstein ‘totoloji’ kavramını felsefenin ‘en önemli’ kavramı yaptı.”
[9] 2.06 “Olgu bağlamlarının varolmaları ve varolmamaları, gerçekliktir.”