Öncelikle burada şahsi kitap okuma seyrim hakkında bilgi vereceğimi söylemeliyim. Zira benim okuma trafiğim bir kitap kurdunun değil daha çok akademik anlamda (belli bir alana ya da literatüre yönelik) okuma yapanların ilgisini çekecektir. Şunu da eklemeliyim ki benim okumaya dair önerdiğim metot “gerçek okuma” diye adlandırdığım yöntemdir. Bunu neden söylüyorum çünkü kitap okuma ve kitap çalışma farklı iki merhaledir. Bazısı vardır ayda 10 kitap okur ve bir kitap kurdu olarak tanıtır kendisini, kimisi de yılda bir kitap okur ama bilgisi ve görgüsü diğer okura göre kat be kat fazladır. Hangisi daha verimlidir siz seçin.
Kitap Okuma Üzerine
Okuma, bir metnin -ki burada kurgu metinlerden bahsediyoruz- kaliteli zaman geçirme amacı güdülerek yapılan okumalardır. Bu aşamada okuyucu keyifli vakit geçirir, metnin sadece yüzeysel anlamda entelektüel bir katkısıyla kendisini tatmin eder. Hikâye kahramanlarının psikolojilerine bürünür, bazen hüzünlenir, bazen öfkelenir. Okuyucu bu okuma seyrinde dünyaya ya da insana dair çok fazla tefekkür şansı bulamaz, kestirmeden gider; kısaca genel kültür edinme yolunu tercih eder. Zaten kurgu metinlerin de amacı budur. Size anlık olarak hoş bir duygu verir. Bu hoşnutluk hayal gücüyle serpilir ve sizi anlık olarak zaman-mekân algısından azade eder. Edebi olanın birincil amacı budur. Şahsen, içinde psikolojik birtakım argümanların ya da felsefi kaygıların olmadığı bu eserlerden olabildiğince uzak durmaya çalışıyorum. Şimdi gelelim asıl okuma faaliyetine…
Kitap Nasıl Çalışılır?
Çalışmak, bir diğer yönüyle şöyle tanımlanabilir: Metnin yan okumalarını, metnin içinde yer alan kelimelerin/kavramların etimolojik kökenlerini, metnin yazıldığı dönemin tarihi ve politik ahvalini irdeleyerek diğer disiplinlerle karşılaştırmalı bir okuma seyri gerçekleştirmek. Örneğin şu an okuma planımda olan ve oldukça kapsamlı bir eser olan Mimesis[1] adlı metni yaklaşık 3 farklı yan kaynak ve bazı kutsal metinlerin çevirileriyle destekleyerek okuyorum.
İşte asıl okuma faaliyeti buradan itibaren başlar. Kişinin belirlenmiş bir ilgi alanı vardır. Bu alanla geçmişte bir hesaplaşması bir derdi vardır. Bu kişi önüne çıkan her kitabı değil, bedelini ödediği, düşüncesiyle ve eylemleriyle kendisini tekrar tekrar türettiği/devşirdiği kitapları, metinleri, makaleleri seçip eleyip okumaya gayret eder. Her kitap çalışması okura başka bir kaynağı ya da düzlemi işaret eder ve “okuma sonsuzluğu[2]” dediğim sonsuz döngüye girerek kendisini sürekli devindirir. Bu anlamda her kitap bir değişimin bir dönüşümün mabedi gibidir. Sizi düşünmeye sevk etmeyen, sizi zorlamayan, sizi araştırmaya teşvik etmeyen bir kitap sadece zaman kaybıdır. Yusuf Kaplan’ın tabiri ile: Mesele okumak değil, kelimeleri ruha dönüştürmek.[3]
Peki, kelimeler ruha nasıl dönüşecek? Bunu ancak metnin ruhuna girerek onu parçalayarak yeniden okumaya hazır hale getirerek mümkün kılabiliriz. Okunan metnin ruhunu anlamak şu aşamaları kapsar:
- Metnin önemli görünen yerlerinin altını çizmek,
- Önemli anahtar kelimeleri işaretlemek,
- Sayfa üstlerine ya da boşluklara kısa özetler çıkarmak,
- Kitap bittiğinde tüm bu anektodlardan bir kitap özeti çıkarmak.
Dört aşamada metnin ruhunu(özünü) gözler önüne seriyoruz. Çıkardığımız kısa özet sayesinde zihnimizdeki tüm gereksiz bilgileri çöpe atıp bizim için gerekli olanları kabul ediyor ve perçinliyoruz. Unutulmamalıdır ki Yusuf Kaplan’ın ifadesiyle okuma bir temizlik işlemidir. Böylece kitap okuma seyrimiz “kitabı çalışma” olarak değişecektir. Ben bu aşamaya “metni parçalama” ya da “özüne inme” olarak tabir ediyorum. “Kitap Okuma” dan farklı bir ruhu olan bu metot tam bir öğrenme sürecini de işaret etmektedir.
“Metni okumak” entelektüel bir tavrın sonucu olarak görülebilir. “Metni çalışmak” ise başlı başına soylu ve bilgece bir davranıştır. Zira metnin “ruhuna sızmak” bir süzgeçleme vazifesini de beraberinde getirdiğinden sizi birçok gereksiz bilgi hamallığından (zaman kaybından) da kurtaracaktır. Bir bilgi cehenneminde yaşıyoruz: Bilgiye ulaşmak çok kolay değil mi? Ama hangi bilgi bu? Ruhtan yoksun ve zahmetsiz…
Peki, bu süreçte (metni çalıştığınızda) siz neler kazanacaksınız?
- Estetik bir hayat ve düşünüş şekline kavuşacak,
- Kendinize ait bir hayat görüşünü tecrübe edip olgunlaştıracak,
- Ve son olarak da hem edebi hem de felsefi bir tavır/derinlik kazanacaksınız.
Okuyun ancak zamanı verimli kullanarak, kendinize bir gaye koyarak, felsefi/bilimsel birtakım çıkarımlar üzerinde yoğunlaşarak, ihtisaslaşarak, okuduğunuz şeyin ruhuna nüfuz ederek… Bırakın kitap sizi dönüştürsün, geliştirsin… Böylece göreceksiniz ki “okuma” ve “çalışma” çok farklı iki metottur.
Can Murat Demir
[1] İthaki Yayınlarından çıkan “Mimesis Batı Edebiyatında Gerçekliğin Tasviri” Erich Auerbach’ın 1942-1945 arasında kaleme aldığı, edebiyat eleştirisinin bugün hâlâ tartışılabilen eseri.
[2] Bahsi geçen kavram okuma eyleminin süreklilik arz etmesi ve belli bir konuda okuma yapıp uzmanlaşmak isteyen okura sonsuz kaynakların açılması anlamında kullanılmıştır. Okuma eylemi bilginin sonsuzluğuyla ilintilidir. Zira her okuma başka bir okumanın kapısını açmalıdır. Bu süreç sonsuzca ölene kadar okuru kitaba bağlar.
[3] Yusuf Kaplan’dan Öncü Kuşak İçin Okuma Listesi; www.dusuncemektebi.com